Nominal, Efektif ve Reel Faiz Nedir?

Faiz hesaplamaları nominal, efektif ve reel faiz olarak ayrılmaktadır. Nominal ve efektif faiz hesaplamaların da vade dönemi fark oluşturur, reel faiz ise enflasyon durumuna göre farklılık göstermektedir. Yazımızın en sonuna hazır excel hesaplama tablosu eklenmiştir.

Nominal Faiz: Piyasada yer alan faiz oranlarınıdır. Cari faiz oranı olarak da ifade edilebilir. İçerisinde enflasyonun etkisini yansıtmaz. Banka vb. kurumlar bu faiz oranı üzerinden kredi verirler. Genellikle yıllık faiz oranı olarak ifade edilir.

Efektif Faiz: 1 yıldan az olan dönemler için bileşik faiz etkisini içerisinde bulunduran ve yıl cinsinden ifadesini sağlayan faiz oranıdır. Diğer açıklamasıyla 1 yıldan az vadeli bileşik faiz hesaplamalarını yıllık oran üzerinden gösteren faiz hesaplamasıdır. Tek farkı vade sürelerini yıllık baza yansıtmasıdır. Gerçekleşen faiz de denilmektedir. Nominal faiz üzerinden hesaplanır. Efektif faiz, nominal faiz oranından daha yüksektir. Etkisi ise nominal faiz ile aynıdır.

Reel Faiz: Enflasyonun etkisini içeren faiz oranıdır. Nominal ve ya Efektif faiz oranı üzerinden hesaplanabilir. Yükselen fiyatlar karşısında ne kadar faiz kazanıldığını daha gerçekçi bir şekilde ortaya koyar. Mantığını kavramak için yıllık 2TL kazandığınızı düşünün ve ekmeğin 1TL olduğunu varsayalım. Diğer yıl %50 bir enflasyon söz konusu olsun. Bu durumda ekmek 1,5TL olacak ve sizin tasarrufunuz 1TL’den 50krş’a düşecektir.

Nominal, Efektif ve Reel Faiz Nasıl Hesaplanır?

Nominal, efektif ve reel faiz formülleri aşağıda verilmiştir. Faiz mantığını daha iyi anlayabilmek için formüllerin altında yer alan örneklere göz atmanızı öneririz.

Fn = Nominal Faiz Oranı
Feff = Efektif Faiz Oranı
Enf = Enflasyon Oranı

Efektif Faiz Hesaplama Formülü

\[ F_{eff} = (1\ +\ \frac{F_{n}}{m})^m\ -1 \]

Reel Faiz Hesaplama Formülü

Nominal Faiz Üzerinden Hesaplama

\[ Reel \ Faiz = \frac {(1\ +\ Yıllık\ Nominal\ Faiz\ Oranı)}{(1\ +\ Yıllık\ Beklenen\ Enflasyon\ Oranı)}-1 \]

Efektif Faiz üzerinden Reel Faiz Hesaplama

\[ Reel\ Faiz = \frac{F_{eff}\ -\ Enf }{1\ +\ Enf} \]

Nominal, Efektif ve Reel Faiz Örneği

Örneğin 10.000TL paramız için banka 6 ay vadeli, yıllık %10 faiz oranı üzerinden 1 yıl yatırım yapma imkanı sundu.

İlk olarak %10 yıllık faiz oranı nominal faiz oranını ifade etmektedir. Bu nominal faiz oranı üzerinden ne kadar getiri elde edeceğimizi hesaplayalım.

Nominal Faiz Hesaplama

6 ayda bir faiz alacağımız (yılda 2 kez) ve ilk faizimiz de anaparaya ekleneceği için bileşik faiz formülünü kullanalım.

Faiz oranı = 0.10/2 = 0.05 (verilen faiz yıllık olduğu için 6 ay perioduna böldük. Yani yılda 2 kez)
Dönem süresi = 1 * 2 = 2 (yılda 2 kez alacağız)

10.000 x (1+0.05)^2 = 11.025

Görüldüğü üzere yılda 1.025TL faiz kazanarak 11.025TL paramız oldu.

Bu durumu direk efektif faiz ile de hesaplayabiliriz.

Efektif Faiz Hesaplama

İlk olarak efektif faiz formülüne göre (1 + 0.10/2)^2 – 1 = 0.1025, %10.25 efektif faiz oranı çıkmaktadır.  Direk anaparamızı 10.000 x 0.1025 efektif faiz oranı ile çarptığımız da 1.025TL faiz kazancımız çıkmaktadır. Anapara ile topladığımız da ise 11.025TL olmaktadır.

Örnek üzerinden görüldüğü gibi efektif faiz yıllık gerçekleşen faizimizi ifade etmektedir. İçerisinde bileşik faiz etkisini de bulundurmaktadır. Faiz oranlarına dikkat edilirse, 6 ay vade süresinde yıllık %10 olan nominal faiz ile yıllık %10.25 olan efektif faiz aynı sonucu vermektedir. Eğer 1 yıldan az dönemler yok ise direk nominal faiz üzerinden hesaplamalar yapılır.

Reel Faiz Hesaplama

Yine aynı %10 nominal faiz, %10.25 efektif faiz oranı üzerinden reel faizimizi hesaplayalım. Reel faiz hesaplamasında vadesi süresi 1 yıl yerine 6 aylık gibi dönemleri içeriyor ise efektif faiz oranı üzerinden hesaplamak daha gerçekçi bir sonuç verecektir. Eğer dönemler yok, yıllık bir vade var ise nomainal faiz üzerinden hesaplanabilir.

Enflasyonun %5 oranında gerçekleştiğini varsayalım. Böyle bir durumda

Reel Faiz = (0.1025 – 0.05) / (1 + 0.05) =  0.05 olmaktadır. Enflasyon verisi faize katıldığında yükselen fiyatlar karşısında yukarıdaki örneğe göre %5 faiz getirisi sağlamış olacağız.

Nominal Faiz, Efektif Faiz ve Reel Faiz Excel Hesaplama Tablosu

Aşağıdaki linke tıklayarak excel tablosunu indirebilirsiniz.

Efektif Faiz ve Reel Faiz Hesaplama İndir

Kullanım

Fn tablosuna nominal faiz tutarınızı (vade süresine bölünerek) ve  vade tablosuna yılda kaç kez faiz alacağınızı girerek efektif faiz bulabilirsiniz. Dilerseniz enflasyon oranı tablosuna enflasyon verisini ekleyerek reel faizi bulabilirsiniz. Eğer enflasyon verisi eklenmez ise reel faiz oranını ciddiye almayınız.

Örneğin 4 ay vadeli yıllık %15 nominal faiz oranı verisi üzerinden

Fn = 0,15/3 = 0,05 (yılda 3 kez faiz alınacağı için)
Vade= 3 (yılda 3 kez faiz alınacağı için)